Sve o terapiji bola sa dr Majom Stojanović: Anesteziolozi su naizgled neprimetni, ali su uvek tu kada se više ne zna šta činiti s bolom
Dr Maja Stojanović, klinički asistent na Medicinskom fakultetu u Beogradu, doktor medicinskih nauka, specijalista anesteziologije, reanimatologije i intenzivne medicine, subspecijalista medicine bola objašnjava šta je bol, kod koga se češće javlja, koje vrste bola postoje i koja je uloga terapije bola u lečenju.
Dr Maja Stojanović je prvi subspecijalista medicine bola na Institutu za kardiovaskularna bolesti "Dedinje".
- Sada smo krenuli sa intenzivnijim lečenjem naših hospitalizovanih pacijenata terapijom bola kako bismo i na taj način pospešili kvalitet lečenja - kaže dr Stojanović i objašnjava šta je zapravo bol:
- Bol je neprijatno senzorno i emocionalno iskustvo udruženo sa aktuelnim ili potencijalnim tkivnim oštećenjem ili opisano terminima takvog oštećenja. Pacijenti nam stalno dolaze sa različitim terminima kojima pokušavaju da opišu bol jer je bol subjektivni doživljaj. Koriste termine koji su njima bliski jer tokom ranog perioda života svaka osoba uči značenje i primenu reči bol kroz različita iskustva povezana sa povredom u ranom životu. Stoga je bol iskustvo koje povezujemo sa stvarnim ili potencijalnim oštećenjem tkiva. Nemogućnost komunikacije pacijenata ni na koji način ne negira mogućnost da pojedinac doživljava bol i da mu je potreban odgovarajući tretman za ublažavanje bola. Takođe, mnogi ljudi prijavljuju bol u odsustvu oštećenja tkiva ili bilo kog mogućeg patofiziološkog uzroka, odnosno ne postoji način da se takav doživljaj razlikuje od njihovog iskustva zbog oštećenja tkiva sem njihovog subjektivnog osećaja, tada govorimo o mogućem postojanju psihološkog bola.
Kod kojih osoba se više javlja bol?
- Smatra se da je bol najčešći razlog javljanja lekaru, kao i vodeći uzrok nesposobnosti u populaciji odraslih. Prema statističkim podacima Američkog nacionalnog instituta za zdravlje direktno i indirektno ekonomsko opterećenje usled hroničnog bola je oko 635 milijardi dolara godišnje, što daleko premašuje medicinske troškova od strane drugih oboljenja (dvostruko više u odnosu na kardiovaskularne bolesti, trostruko više u odnosu na maligne bolesti i šećernu bolest, i čak šest puta više u odnosu na plućne bolesti). Značajan medicinski problem predstavlja hroničan bol, koji je zastupljen kod oko 20% stanovništva.
Kliničke i epidemiološke studije su ukazale na veću učestalost bolnih poremećaja kod osoba ženskog pola, pre svega kod bolova u predelu glave i vrata, bolova koštano-mišićnog, visceralnog i autoimunog porekla. Osobe ženskog pola pokazuju niži prag i slabiju toleranciju na bol u odnosu na osobe muškog pola, a pre svega u odnosu na fizičke i hemijske bolne stimuluse.
Incidenca bola raste sa godinama života, dostiže svoj maksimum u srednjim ili starijim godinama, sa postepenim opadanjem nakon toga. Takođe, postoje razlike u kvalitetu i intenzitetu bola u odnosu na mlade osobe. Skoro 40% starih osoba koje žive samostalno navodi visok prag za bol. Međutim, postoji činjenica da se hirurške intervencije češće izvode kod starijih, postoperativni bol je kod njih manje izražen u odnosu na mlade, ali je perzistiranje bola i oporavak znatno duži kod starijih osoba nego kod mlađih.
Koje vrste bola postoje?
- Bol se može podeliti na nekoliko načina. Najčešće se deli prema trajanju na akutni i hrinični bol. Akutni bol je simptom akutne bolesti i nastaje aktivacijom posebene vrste receptora u oštećenom tkivu (nociceptori), ima adaptivno zaštitnu ulogu i traje manje od 3 meseca. Akutni bol predstavlja najčešći razlog posete lekaru opšte medicine, oko 80%. Akutni bol se najčešće posmatra kao normalan odgovor organizma na neželjeno dejstvo stimulusa koji dovode do oštećenja. Mi obično kažemo da je dobro što pacijenti osete bol jer ih to navodi na dolazak kod lekara a mi onda pristupamo dijagnostičkim metodama kako bi smo utvrdili uzrok bola i onda mogli da ga lečimo. Hronični bol se definiše kao perzistentan ili ponavljajući bol koji traje duže od tri meseca. Za razliku od akutnog bola kod kojeg postoji oštećenje tkiva, naglo nastaje, kratko traje i dostupna je adekvatna terapija, kod hroničnog bola postoje različiti uzroci, postepeno nastaje, traje 3-6 meseci nakon izlečenja osnovnog uzroka, nema zaštitnu ulogu organizma, teško se leči i može biti rezistentan na lečenje. Hronični bol se češće javlja kod osoba ženskog pola, a učestalost raste sa godinama. Umeren i jak hroničan bol značajno narušava kvalitet života, utiče na radnu sposobnost, fizičko i emocionalno funkcionisanje, odnose u porodici, ali i značajno povećava troškove lečenja. Medicina dosta napreduje tako da su istraživanja u medicini bola dosta odmakla u pogledu izučavanja prelaska akutnog u hronični bol, jer se neće kod svih osoba razviti hronični bol. Pokazano je da veliku ulogu ima poremećaj u sintezi proteina u aksonu senzitivnih neurona koji se ispituju kao potencijalna meta na koju bi se terapijski moglo delovati.
Postoji još jedna podela?
- Takođe, bol se prema patogenetskom uzroku može podeliti na nociceptivni i neuropatski bol. Nociceptivni bol je fiziološki bol i on ima protektivnu ulogu. Predstavlja fiziološki odgovor koji se pokreće kada specifični receptori reaguju na štetan stimulus. Ima zadatak da upozori organizam na štetan stimulus i da se onda organizam skloni od štetnog stimulusa, na primer sklanjanje ruke od toplotnog izvora. Neuropatski bol je izazvan primarnom lezijom ili disfunkcijom nervog sistema. Zavisno od mesta lezije ili disfunkcije koja se ispoljava u nervnom sistemu, neuropatski bol može biti centralnog ili perifernog porekla. Neuropatski bol mogu uzrokovati brojni faktori: mehanička povreda, virusne infencije, citostatici, a može nastati tokom metaboličkih i autoimunih bolesti. Ova vrsta bola se javlja kod postherpetične neuralgije, dijabetesne periferne neuropatije i postoperativne neuropatije. Neuropatski bol se opisuje kao žareći, paleći, puzeći, probadajući, smrzavajući bol.
Šta je terapija bola?
- Terapija bola je multidisciplinarni pristup lečenja pacijenata sa bolom. Obuhvata skup lekara različitih specijalnosti koji se bave problemom bola. To su lekari specijalisti opšte medicine, neurologije, fizikalne medicine, ortopedije, reumatologije, psihijatrije, anesteziologije, što govori u prilog da ne treba lečiti bol kod pacijenta nego pacijenta koji ima bol. Idealno bi bilo mrežnim sistemom povezati sve ove specijalnosti ukjučujući i lekare koji se prevashodno bave dijagnostičkim metodama kako bi se pacijentu što pre postavila dijjagnoza i krenulo sa adekvatnim lečenjem.
Kod kojih zdravtvenih stanja se preporučuje terapija bola i kako se ona sprovodi u praksi?
- Terapija bola se preporučuje kod akutnog i hroničnog bola, kod neuropatskog bola, glavobolja, bola u ramenu, kuku, karlici, kod sportskih povreda, bola u lokalnim upalama mekih tkiva sistema za kretanje, reumatoidnog artritisa, kancerskog bola i mnogim drugim stanjima. U praksi je vrlo važno verovati pacijentu kada navodi da ima osećaj bola, jer je bol subjektivni doživljaj i pacijent zbog toga od nas traži pomoć. Veoma je važno da pacijent shvati da zdravstveni radnik ozbiljno shvata postojanje bola i ne potcenjuje ili precenjuje dejstvo bola na organizam pacijenta. Međutim, vrlo često se čak i kod bolesnika koji su na bolničkom lečenju ne postavlja pitanje o postojanju bola, naročito postoperativnog bola, a takođe se pacijentima ne objašnjava pri kojoj jačini bola je potrebno primeniti analgetsku terapiju. Zbog toga u bolnicama postoje protokoli prema kojima se određuje primena analgetske terapije prema određenim skalama kojima se meri intenzitet bola i prema njima ordiniraju analgetici. U cilju što boljeg oporavka pacijenata nakon hirurških intervencija postoje protokoli koji se primenjuju u smislu preemptivne primene analgetske terapije, odnosno pre same hirurške intervencije, zatim multimodalna analgetska terapija tokom hirurške intervencije sa ciljem analgetskog delovanja na različite mehanizme bola i ordiniranje analgetika nakon intervencije. Ovi protokoli nam pomažu u brzoj mobilizaciji bolesnika, bržem postoperativnom oporavku i brzom otpustu iz bolnice u vitalnom stanju bez osećaja bola. Takođe vrlo je važno da se na otpusnimm listama napiše analgetska terapija koju će koristiti kod kuće i smernica u slučaju pogoršanj bolova gde pacijent može da se javi. Savremeni trend je da se pacijenti ne otpuštaju iz bolnice bez analgetske terapije jer akutni postoperativni bol može prerasti u hronični bol koji se teže leči i dovodi do propadanja opšteg stanja bolesnika, promene pojedinca u porodici i u društvu, ali dovodi i do velikih ekonomskih gubitaka.
- Anesteziolozi su naizgled neprimetni, ali su uvek tu i uključeni su u rešavanju teških stanja ili stanja kada se više ne zna šta činiti sa bolom. Tu smo da pomognemo i otklonimo bilo koju vrstu bola, ili da bar smanjimo njen intenzitet i poboljšamo kvalitet života - kaže dr Maja Stojanović.
Koja je uloga anesteziologa u terapiji bola?
- Ukoliko je bol prisutan, potrebno je proceniti karakteristike bola i uticaj na zdravlje pacijenta. Važno je utvrditi etiologiju bola i usmeriti pacijenta ka adekvatnoj specijalističkoj grani. Pacijenti koji imaju glavobolje najbolje će biti tretirani kod neurologa, dok će pacijenti koji imaju reumatske bolesti najbolje biti sagledani kod reumatologa. Potrebno je skratiti takozvano vreme lutanja pacijenata sa bolom i uputiti ga ka određenoj specijalističkoj grani. To ne znači da će problem bola biti rešen kod tog određenog specijaliste, vrlo često će biti upućen ka drugoj grani specijalizacije ali je potrebno skratiti vreme.
Vrlo često se pacijenti upućuju subspecijalisti medicine bola koji je anesteziolog, a to su često pacijenti kod kojih je teško odrediti etiologiju bola, ili su to teški i kompleksni sindromi, pacijenti kod kojih su se iscrple sve druge mogućnosti za lečenje bola ili pacijenti koji više ne znaju šta bi sa bolom. Ne retko upućeni su i od strane lekara drugih specijalnosti koji su iscrpeli sve mogućnosti u terapiji bola u pogledu domena svog rada. Anesteziolozi se bavi teškim stanjima bola i obično se susreću sa pacijentima koji su do tada primenjivali različite terapije koje nisu bile dovoljno efikasne. Tada moramo sa tim pacijentima krenuti od početka, detaljno uzeti podatke o tome kada je krenuo bol, koji su eventualno uzroci, kakav je bol, kojeg je intenziteta, kada se javlja, da li se negde širi i mnoga druga pitanja kako bi smo znali odakle da krenemo. Koje dijagnostičke metode su urađene i šta su one pokazale i ga li treba još nešto odraditi. Obično se kreće sa isključivanjem dotadašnje terapije ili se ona prilagođava ili prepisuje druga farmakološka terapija, nekada su potrebne i invazivne radiološke terapije koju anesteziolozi primenjuju.
Bol kancerskog porekla
- Anesteziolozi se susreću i sa pacijentima koji imaju bol kancerskog porekla, to je specifičan vid lečenja koji podrazumeva primenu lekova po tzv. analgetskim stepenicama, odnosno postepeno uvođenje i povećanje doze lekova do kupiranja bola na prihvatljiv nivo. Anesteziolozi se tada ne bave samo terapijom bola već i mnogim drugim problemima koje kancerski bol i primenjena terapija nose sa sobom. Najveći udeo ima i psihološka pomoć takvim pacijentima jer se obično anesteziologu iznesu i takvi problemi.
Zabranjeno preuzimanje dela ili čitavog teksta i/ili foto/videa, bez navođenja i linkovanja izvora i autora, a u skladu sa odredbama WMG uslova korišćenja i propisima Zakona o javnom informisanju i medijima.
Zbog čega teže podnosite hladnoću od drugih? Jedan uzrok je posebno neobičan