Emfizem, podmukla bolest pluća koja je najčešća kod pušača: Ovi simptomi ukazuju da su disajni putevi već oštećeni
Emfizem je hronična bolest pluća koja uzrokuje postepeno pogoršanje disanja i deo je grupe bolesti poznatih kao hronična opstruktivna plućna bolest (HOBP). Drugi najčešći oblik HOBP-a je hronični bronhitis, a ova dva stanja se često javljaju zajedno, pa se u praksi često koriste zajedno pod zajedničkim nazivom HOBP.
Zdrava pluća sadrže milione sićušnih vazdušnih kesica, alveola, koje se šire i pune vazduhom kada udišete, a skupljaju kada izdišete, omogućavajući razmenu kiseonika i ugljen-dioksida. Kod emfizema, zidovi alveola se oštećuju i gube elastičnost, što otežava izlazak vazduha iz pluća. Vazduh se zatim „zarobljava“ unutar pluća, što otežava ulazak svežeg, kiseonikom bogatog vazduha.
Vremenom, ovo oštećenje postaje trajno. Iako se emfizem ne može potpuno izlečiti, blagovremeno lečenje može usporiti napredovanje bolesti, ublažiti simptome i značajno poboljšati kvalitet života obolele osobe.
Kako prepoznati emfizem?
Emfizem se obično razvija sporo i podmuklo. Može napredovati godinama bez očiglednih znakova, pa mnogi ljudi otkriju bolest tek kada im disanje postane ozbiljno otežano.
Najčešći simptomi uključuju:
- Otežano disanje, posebno pri fizičkom naporu – glavni i najraniji znak emfizema
- Zviždanje pri izdisaju
- Hronični kašalj, često praćen produkcijom sluzi
- Stezanje ili pritisak u grudima
- Umor, slabost i smanjena izdržljivost
- Gubitak težine i oticanje zglobova, koji se javljaju u kasnijim fazama bolesti
U početku se simptomi javljaju samo tokom napora (npr. hodanje uzbrdo, penjanje uz stepenice), ali kako bolest napreduje, otežano disanje se može javiti čak i u mirovanju. Neki pacijenti počinju da izbegavaju aktivnosti koje ih umaraju, a bolest ostaje neprimećena dok značajno ne ograniči svakodnevni život.
Pogoršanje bolesti
Uprkos lečenju, osobe sa emfizemom mogu povremeno doživeti egzacerbacije – periode kada se simptomi naglo pogoršavaju i traju danima ili nedeljama. Ovo može dovesti do ozbiljnih komplikacija, pa čak i otkazivanja pluća ako se ne leči na vreme.
Najčešći uzroci pogoršanja su:
- infekcije respiratornog trakta (virusne ili bakterijske)
- zagađenje vazduha
- izloženost dimu, isparenjima ili alergenima
Ako primetite da se vaš kašalj pogoršava, da imate više sluzi nego obično ili da teže dišete nego obično, odmah potražite medicinsku pomoć. Blagovremeno lečenje može sprečiti ozbiljno pogoršanje i hospitalizaciju.
Kada posetiti lekara?
Posetite lekara ako:
- Imate otežano disanje već nekoliko meseci bez jasnog razloga
- Otežano disanje se postepeno pogoršava
- Umor postaje jak i sprečava vas da obavljate svakodnevne aktivnosti
Ne ignorišite simptome niti ih pripisujte isključivo starenju ili lošoj fizičkoj spremnosti.
Odmah potražite hitnu medicinsku pomoć ako:
- Imate otežano disanje ili ne možete da govorite,
- Vaše usne ili nokti postanu plavkasti ili sivkasti,
- Ljudi oko vas primećuju da ste dezorijentisani ili sporo reagujete.
Pušenje kao glavni uzrok
Najčešći uzrok emfizema je dugotrajno pušenje cigareta, koje oštećuje plućno tkivo i smanjuje sposobnost pluća da se same obnove. Rizik se povećava sa brojem godina pušenja i brojem popušenih cigareta.
Međutim, emfizem se može razviti i zbog dugotrajnog izlaganja drugim iritansima, kao što su:
- Hemijska isparenja i pare - na primer, u industriji ili rudarstvu
- Prašina - od drveta, pamuka, žitarica i drugih materijala
- Zagađenje vazduha, kako u zatvorenom prostoru (dim od grejanja) tako i na otvorenom (izduvni gasovi, smog)
U retkim slučajevima, emfizem može biti uzrokovan naslednim poremećajem poznatim kao nedostatak alfa-1-antitripsina (AAT). Ovaj protein, koji se proizvodi u jetri, štiti pluća od oštećenja izazvanih dimom i zagađenjem. Kada ga nema dovoljno, pluća postaju ranjivija, a emfizem se može razviti u mlađem dobu – često kod ljudi koji nikada nisu pušili.
Ko je u većem riziku?
Iako se bolest najčešće javlja nakon 40. godine, rizik se povećava pod uticajem nekoliko faktora:
- Pušenje – najvažniji i najčešći uzrok emfizema
- Pasivno pušenje – udisanje tuđeg dima takođe oštećuje pluća
- Profesionalna izloženost štetnim supstancama – hemikalijama, isparenjima, prašini
- Zagađenje vazduha – smog, izduvni gasovi i dim
- Genetska predispozicija – nasledni nedostatak AAT-a ili drugi nasledni faktori koji povećavaju osetljivost pluća
Moguće komplikacije emfizema
Emfizem može dovesti do niza ozbiljnih zdravstvenih problema:
- Plućna hipertenzija – visok pritisak u krvnim sudovima pluća može dovesti do slabljenja i uvećanja desne strane srca (stanje poznato kao plućno srce).
- Srčana bolest – ljudi sa emfizemom imaju veći rizik od srčanog udara i drugih kardiovaskularnih problema.
- Velike vazdušne kese (bule) – uništeni alveoli se spajaju u veće šupljine koje smanjuju kapacitet pluća i povećavaju rizik od kolapsa pluća (pneumotoraks).
- Rak pluća – rizik je višestruko povećan, posebno kod pušača.
- Anksioznost i depresija – hronične teškoće sa disanjem mogu značajno uticati na mentalno zdravlje i kvalitet života.
Prevencija je najbolji lek
Iako se emfizem ne može izlečiti, njegovo napredovanje se može sprečiti ili usporiti. Najvažniji korak je prestanak pušenja – u bilo kojoj fazi bolesti, prestanak pušenja donosi značajne koristi.
Pored toga:
- Izbegavajte pasivno pušenje i boravak u zadimljenim prostorima.
- Nosite zaštitne maske ako radite u uslovima sa hemijskim isparenjima ili prašinom.
- Ograničite izlaganje zagađenom vazduhu i smogu.
- Redovno proveravajte funkciju pluća, posebno ako ste pušač ili radite u rizičnom okruženju.
- Održavajte fizičku aktivnost i zdravu ishranu, jer to jača vaša pluća i vaše opšte zdravlje.
Izvor: ordinacija.vecernji.hr/zdravlje.kurir.rs
Sedam najčešćih bolesti pluća: Kako ih prepoznati i ne pomešati sa kašljucanjem?